Nowe fakty o historii barku Lwów. Lektura publikacji brytyjskiej prasy z XIX wieku nie pozostawia wątpliwości. Statek został zbudowany rok wcześniej niż się powszechnie uważa.

 

 

Krzysztof Romański, 13.12.2022 r.

 

W polskiej literaturze marynistycznej za pewnik przyjmuje się rok 1869 jako datę powstania Lwowa. To wówczas, w Birkenhead niedaleko Liverpoolu miała zostać zbudowana fregata Chinsura, która po ponad pięciu dekadach stanie się pierwszym polskim żaglowcem szkolnym. Okazuje się jednak, że metrykę statku należy zweryfikować.

 

Wpisując w internetową wyszukiwarkę hasło bark Lwów można znaleźć pokaźną bazę wiedzy o jednostce nazywanej kolebką nawigatorów. Dzieje pierwszego polskiego żaglowca szkolnego zostały nieźle opisane i udokumentowane, choćby na stronie Uniwersytetu Morskiego w Gdyni czy w Wikipedii. Skarbnicą informacji o nim jest także literatura, na czele z książką Daniela Dudy i Zbigniewa Urbanyiego Lwów. Pierwszy w sztafecie. Mnóstwo ciekawych opowieści przynosi także wydana w tym roku pozycja Symbole naszych marzeń Tomasza Maracewicza. Wspomniane lektury wyczerpująco opowiadają o okresie służby statku pod biało-czerwoną banderą, jednak – z oczywistych względów – mniej dokładne opisują jego wcześniejszą historię. I wszystkie jako datę powstania jednostki podają rok 1869.

 

Jedynym autorem w polskiej marynistyce, który wskazywał, że Chinsura została zbudowana wcześniej, był Karol Olgierd Borchardt, który w kilku książkach próbował odtworzyć historię Lwowa. Bazował na relacjach angielskiego pisarza Franka C. Bovena. Borchardowska wersja jednak została obalona przez wspomniany duet Duda-Urbanyi:

Zacny Karol Olgierd Borchardt zresztą myli się w swojej relacji zasadniczo, podając datę zbudowania „Chinsury” na rok 1868, podczas gdy statek podniósł brytyjską banderę dokładnie rok później. Co do tej daty wszystkie inne relacje źródłowe są zgodne.

I tak uznano ją za obowiązującą. A jak było naprawdę? Aby wyjaśnić te rozbieżności, wybrałem się w podróż w czasie, przeszukując archiwalne wydania brytyjskich gazet. Oto efekty.

 

Najobszerniej o uroczystości wodowania Chinsury informuje The Observer z 2 maja 1868 roku:

W sobotę nowa stalowa fregata zamówiona przez panów T. i J. Brocklebanków, szanowanych armatorów z Liverpoolu, została zwodowana w stoczni Clover and Royle w Birkenhead, w pobliżu nabrzeża Woodside. Panna Brocklebank, z zachowaniem zwyczajowych formalności, ochrzciła nowy statek imieniem Chinsura, na część wielkiej fabryki cygar na brzegach Gangesu, położonej w odległości 25 mil w górę rzeki od Kalkuty. Wymiary jednostki to: długość 228 stóp, szerokość 27 stóp, zanurzenie 22 stopy i 8 cali, tonaż rejestrowy 1300 ton” (tłumaczenie własne).

Te same wiadomości, choć w nieco skróconej formie, publikuje Liverpool Albion z 27 kwietnia 1868 roku.

 

19-wieczne gazety na Wyspach Brytyjskich na bieżąco informowały o wejściach i wyjściach statków z portów, opisywały jakie ładunki przewożą, dokumentowały także pozycje jednostek, które udało się ustalić podczas rejsów. Dzięki temu dowiadujemy się, że 21 maja 1868 roku, niecały miesiąc po wodowaniu,  Chinsura opuściła port w Liverpoolu, wychodząc w dziewiczą podróż do Kalkuty. Pisze o tym The Home News w wydaniu z 29 maja 1868 roku. Gazety ukazujące się w kolejnych tygodniach przynoszą szczątkowe doniesienia o postępach rejsu. 27 lipca 1868 roku statek miał już za sobą przeskok północnego Atlantyku. Szedł niesiony pasatami – wykorzystywanymi w żegludze od stuleci tzw. wiatrami handlowymi (ang. trade winds) – znajdował się w pobliżu wybrzeży Brazylii, na pozycji 10 stopni szerokości południowej i 34 stopni długości zachodniej (The Home News, wyd. 14.08.1868). Do przejścia pozostawał jeszcze południowy Atlantyk, Przylądek Dobrej Nadziei oraz Ocean Indyjski. Rejs musiał upłynąć bez większych przeszkód, ponieważ już 18 września 1868 roku Chinsura wyruszyła z Kalkuty w drogę powrotną do Liverpoolu z ładunkiem 100 ton juty (The Public Ledger, wyd. 20.10.1868).

 

Kolejnym dowodem na powstanie żaglowca w roku 1868 jest notatka z Daily Post. W numerze z 30 grudnia 1868 roku, gazeta podsumowuje działalność stoczniową na rzece Mersey. Na liście wybudowanych w dokach w okolicy Liverpoolu jednostek widnieje m.in. Chinsura. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że pierwszy polski żaglowiec szkolny był starszy, niż się powszechnie uważa. Zwodowano go 25 kwietnia 1868 roku, a ukończono w maju tego samego roku. Świadczy o tym także model stoczniowy kadłuba Chinsury,  opatrzony datą 1868, który zachował się w magazynach Muzeum Morskiego w Liverpoolu. Czas oddać rację Karolowi Olgierdowi Borchardtowi i w kolejnych publikacjach i wznowieniach posługiwać się właściwą datą narodzin przyszłego Lwowa – statku, który złotymi zgłoskami zapisał się w historii Polski morskiej.

 

Krzysztof Romański

Zdjęcie w nagłówku: Narodowe Muzeum Morskie

 

Całość artykułu ukazała się w serwisie Wyborcza Trójmiasto 9.12.2022 r.